| |
|
امروزه بر کسی پوشیده نیست و بویژه بعد از ارائه گزارش دبیر کل سابق سازمان ملل متحد، آقای پرزدکوئیار، که این جنگ با تجاوز قطعی و مسلم رژیم بعثی عراق آغاز شد. در عین حال نکته‌ای که به علل مختلف تاکنون پوشیده مانده است اینکه انگیزه، علل و عوامل آغاز این تجاوز چه بوده است؟ در این مورد بررسی محققانه به دلایل مختلف صورت نگرفته است. |
| |
|
حماسه 8 سال دفاع مقدس بدون شک یکی از مهمترین و ماندگارترین دوران تاریخ پر فراز و نشیب ایران است که درسهای زیادی به ایرانیان بخصوص نسل جوان ایران زمین آموخت ،حماسه ای که با وجود حمایت همه جانبه کشورهای استکباری و اعراب منطقه و حتی سازمان های به ظاهر بی طرف بین المللی از رژیم متجاوز بعث عراق و مظلومیت و بی پناهی ملت ایران ،با پایمردی و جان فشانی جوانان با غیرت ایرانی ، برگی بیی بدیل از شجاعت و شهامت را در تاریخ کهن ایران زمین به یادگار گذاشت در این مقاله بر آنیم تا نقش بزرگترین سازمان ملل متحد که نقش اصلی در کنترل منازعات و مناقشات غیر متعارف میان کشورهای عضو این سازمان ایفا می کند را در خصوص جنگ ایران و عراق مورد بررسی و مداقه قرار دهیم تا مشخص گردد که این سازمان در کنترل و مهار تجاوز بی رحمانه ارتش عراق و حامیانش _ که با حمایت اکثر کشورهای تاثیر گذار عضو سازمان ملل متحد انجام گرفت _تا چه حد منطقی ،بی طرفانه و موفق عمل کرده است . مطابق پروتکل شورای امنیت سازمان ملل متحد در خصوص نحوه ی صدور قطعنامه های مربوط به منازعه میان کشورهای عضو ،این شورا بایستی شرایط زیر را در مورد صدور قطعنامه ها مد نظر قرار دهد : 1 _ قطعنامه صادر شده بایستی بی طرفانه باشد و یا در صورت مشخص بودن و اثبات متجاوز ،در جهت محکوم نمودن متجاوز و حمایت از طرف مظلوم باشد . 2 _ به موقع و در سریعترین زمان ممکن برای کنترل اوضاع صادر گردد . 3 _ قاطعیت ، جامعیت و بازدارنگی لازم راجهت کنترل اوضاع داشته باشد . 4_منطقی و قابل اجرا بوده و از تحمیل تعهدات غیر منطقی و غیر ضروری به طرفین خود داری شده باشد . 5 _ تمهیدات و ساز و کارهای لازم برای اجرای دقیق مفاد قطعنامه از سوی سازمان تدارک دیده شده باشد . در طول 8 سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران مجموعا 10 قطعنامه بین المللی از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد در این خصوص صادر شد که مضمون همه آن ها تا حدودی در جهت کنترل و مهار جنگ بوده است . در ذیل شرایط زمانی صدور این قطعنامه آورده شده و سعی گردیده است تا اوضاع جبهه ی جنگ در جناح عراق و ایران در زمان قبل و بعد از صدور هر قطعنامه برای خوانندگان محترم تبیین گردد و بدین ترتیب در خصوص رعایت تمام شرایط لازم را برای صدور قطعنامه _ مطابق پروتکل تدوین شده شورای امنیت _ از سوی اعضای وقت شورا بحث خواهد شد . قطعنامه اول 497 در تاریخ 6/7/59 اولین قطعنامه شورا در مورد جنگ تحمیلی ( شماره ی 497 ) در تاریخ 6/7/59 یعنی یک هفته پس از آغاز تجاوز همه جانبه عراق به داخل مرزهای ایران صادر گردید . مضمون این قطعنامه توصیه به آتش بس دو طرفه ....... در همان زمان ، تجاوز و ورود ارتش عراق به داخل مرزهای ایران و پیشروی در داخل خاک ایران کاملا محرز و آشکار بوده است و هزاران کیلومتر مربع از خاک جمهوری اسلامی در اشغال رژیم بعث عراق بوده است . از طرفی با نگاهی به حوادث قبل از آغاز تجاوز همه جانبه عراق ،من جمله تجاوزات گاه و بیگاه هواپیما ها و نیرو های زمینی و دریایی ارتش عراق و از طرفی پاره نمودن قطعنامه 1975 الجزایر توسط صدام حسین در مقابل دوربین های خبر نگاران و اعلان جنگ تمام عیار این رژیم علیه ایران ، از همان ابتدا متجاوز معلوم بوده است . از این رو با اینکه اولین قطعنامه تقریبا به موقع بوده است لیکن در متن آن هیچ اشاره ای به متجاوز و محکومیت تجاوز و حمایت از مظلوم نگردیده و از طرفی قاطعیت لازم را برای جلوگیری از ادامه ی تجاوز نداشته و هیچ ساز و کار لازم نیز برای ملزم نمودن متجاوز برای قطع تجاوز اندیشیده نشده بود . به عبارت دیگر شورای امنیت با توصیه طرفین به آتش بس ، با بی تفاوتی کامل ،تنها از خود رفع تکلیف نموده است و این می توانست حتی چراغ سبزی برای ادامه ی تجاوز ارتش عراق از سوی رزیم بعث تلقی شود . قطعنامه ی دوم (514) در تاریخ21/4/61 شورای امنیت در هنگام اشتغال خرمشهر و تا پایان اشتغال ،هیچ قطعنامه ای در جلوگیری از قتل و تجاوز به شهروندان ایرانی وخروج نیروهایعراقی از سرزمینهای اشغالی ایران صادر نکرد تا اینکه ایرانیان با کسب اعتماد به نفس و تجهیز قوا با چهار عملیات بزرگ ثامن الئمه (شروع در تاریخ5/7/60)،طریق القدس (تارخ8/9/60)،فتح المبین (تاریخ2/1/61)و سرانجام بیت المقدس(تاریخ10/2/61)موفق به آزادی خرمشهر در سوم خرداد 1361گردیدند (در پایان عملیات از مجموع13600کیلومتر مربع که در آغاز سال دوم جنگ تحت اشتغال دشمن بود 8600کیلومتر مربع آزاد و 2500کیلومتر مربع تخلیه گردید آزادی خرمشهر نقطه عطفی در تحولات جنگ بود و از این تاریخ بود که ایران توانایی باز دارندگی و حفظ استقلال خود را به جهانیان اثبات نمود و قدرت مردمی و نظامی خود را به رخ حامیان اشغال کشید . در این زمان بود که قطعنامه ی دوم (514)شورای امنیت در تاریخ21/4/61صادر شد که در آن طرفین توصیه به آتش بس و عقب نشینی به مرزهای بین المللی شدند . که این قصعنامه علاوه بر بی خاصیت بودن با تاخیر و سرفا برای رفع تکلیف صادر شده است . قطعنامه سوم (522) در تاریخ 12/7/61 پس از آزادی خرمشهر،با توجه به افزایش روحیه ی نیروهای ایرانی فکر تنبیه متجاور در ایرانیان قوت گرفت تا با توجه به اینکه سازمانهای بین المللی هیچ اقدام باز دارندگی را بعمل نیاورده اند پس باید خود ایران اسلامی نسبت به تنبیه متجاوز و از کار انداختن ماشین جنگی رژیم عراق اقدام نموده تا در آتی از جانب هر متجاوزی از جمله تجاوز مجدد عراق در امان باشد .از این رو قوای ایران در تاریخ 23/4/61 یعنی 50روز پی از آزاد سازی خرمشهر ،عملیات رمضان را آغاز کرد که هدف آن عقب راندن نیروهای ارتش عراق و تهدید بصره بود و این ترس خود بخود برای متجاوز و سازمانهای بین المللی بوجود آمد که ممکن است نیروهای ایرانی بخواهند وارد خاک عراق شده و در آن پیشروی نمایند لذا به مرور و با پیروزی هایی که ایرانیان بدست آوردند نگرانی حامیان رژیم بعث عراق از احتمال سقوط این رزیم و شکست آن بیشتر شد . لذا ضمن اقدام عملی کمک بسیار به ارتش از هم پاشیده عراق و حضور فیزیکینیروی انسانی و تجهیزاتی و اطلاعاتی و فنی و مستشاری از سوی آمریکا ، روسیه . فرانسه ، مصر و سایر همقطاران شورای امنیت نیز در تاریخ 12/7/61یعنی کمتر از 3 ماه پس از قطعنامه ی دوم،سومین قطعنامه (522)را صادر کرد که در آن طرفین را به آتش بس فوری و عقب نشینی به مرزهای بین المللی فرا خواند . که خود بخود این موضوع متبادر می شود که قطعنامه مذبور برای بازدارندگی موفقیتهای آتی ایران صادر شده است . قطعنامه ی چهارم (540) در تاریخ 9/8/62 از زمان آغاز جنگ یعنی دیماه 1359 ، رژیم عراق بارها به مناطق مسکونی و شهرهای ایران حمله و تاسیسات زیر بنایی کشور را تخریب نموده بود از طرفی از همان ابتدای جنگ ، جنگ دریایی در مناطقی از خلیج فارس را آغاز کرده و کشتی های تجاری و نفتی ایران را مورد حمله قرار داده بود بطوریکه برای مدتی صدور نفت ایران متوقف گردید . پس از فتح خرمشهر و قدرت گرفتن نیروهای ایرانی ،ایران تهدید کرد که در صورت ادامه حملات عراق ، ایران تنگه ی هرمز را خواهد بست. با توجه به اینکه تنگه ی هرمز یکی از مناطق استراتژیک اقتصادی جهان درحد فاصلدریای عمان و خلیج فارس بود و روزانه دهها کشتی تجاری و نفتکش متعلق به کشورهای مختلف از آن عبور و مرور می کردند ،این تهدید برای حامیان عراق بسیار جدی و غیر قابل تحمل می نمود . شورای امنیت که تا پیش از این تاریخ ، حمله به مناطق مسکونی و زیر بنایی و کشتی های تجاری ایران را محکوم نکرده بود در تاریخ 9/8/62 و پس از عملیات های والفجر مقدماتی و والفجر 1و2و3و4 از سوی قوای ایرانی و پس از آنکه ایران نیز با چند موشک مناطقی از عراق را مورد حمله قرار داد قطعنامه ی چهارم (540)را صادر کرد که در آن طرفین توصیه به توقف فوری جنگ گردیده و حمله به منطق مسکونی و کشتی های تجاری محکوم شده بود قطعنامه ی پنجم(552)در تاریخ 11/3/63 از اردبیهشت ماه سال 63جنگ کشتی ها در خلیج فارس بطور آشکار آغاز شد و با توجه به تداوم تهدید ایران به بستن تنگه هرمز _ در صورت ادامه حملات عراق به کشتی های ایرانی و حمایت غرب از عراق و مشخص شدن جدیت ایران در دفاع و احتمالا بستن تنگه هرمز ، در این صورت بود که قطعنامه ی پنجم(552)شورای امنیت در تاریخ صادر شد که در آن حفظ آزادی کشتیرانی و محکومیت حمله به کشتی های تجاری مورد تاکید قرار گرفته بود قطعنامه ی ششم (582)در تاریخ 5/12/64 از مهر ماه سال 63تا مهر ماه سال 64،سال فروکشی موقث آتش جنگ و آغاز اقدامات سیاسی از سوی ایران برای پایان جنگ بوده است . اقدامات سیاسی ایران در این سال چندان نتیجه بخش نبود . شورای امنیت هم در این دوران هیچ قطعنامه ای در حمایت از اقدامات ایران برای توقف جنگ صادر نکرد . تا اینکه در تاریخ 20/11/64قوای ایران پس از نا امیدی از تلاش سیاستمداران خود برای توقف جنگ ،دست به اجرای عملیات والفجر 8 نمود که در آن موفق به فتح فاو و اسارت تعداد زیادی از نیروهای عراق گردید .پس از موفقیت قوای ایران قطعنامه ی ششم (582)شورای امنیت در صادر شد که در آن طرفین توصیه به آتش بس فوری و عقب نشینی به مرزهای بین الملل شدند . در این قطعنامه مبادله ی اسرا نیز از طرفین در خواست شده بود . قطعنامه هفتم(588) تاریخ 16/7/65 در اواخر سال 64 و اوایل سال 65عملیات والفجر 9و کربلای1 از سوی ایران اجرا گردید و در این دوره بود که استراتژی دفاع متحرک عراق به شکست انجامیده بود . پس از این تحولات در تاریخ 16/7/65قطعنامه هفتم(588)شورای امنیت صادر گردید که در آن اجرای قطعنامه ی ششم(582)مورد تاکید قرار گرفته بود . قطعنامه هشتم (598) تیرماه 1366 در اواخر سال 65 و اوایل سال66 چندین عملیات کوچک و بزرگ من جمله کربلای4و5و10 ..و نصر...4توسط نیروهای ایرانی طراحی و اجرا گردید .در عملیات کربلای 5شدیدترین درگیریهای طول جنگ در پشت دروازه های شهر بصره و تهدید بصره توسط ایران به وقوع پیوست . در این دوران موازنه ی قدرت به نفع ایران بود لذا از اسفند 65(دوباره پس از عملیات کربلای 5 )تلاشی جهانی برای تهیه و تنظیم قطعنامه هشتم شورای امنیت موسوم به 598آغاز شد و در پایان تیر ماه 66 به تصویب شورای امنیت رسید . همزمان تلاش آمریکا برای افزایش تحریم اقتصادی و تسلیحاتی ایران نیز شدت گرفت . در این قطعنامه ، تصمیم به خاتمه دادن به منازعه ایران و عراق گرفته شد و آتش بس فوری و پیدا کردن یک راه حل جامع و شرافتمندانه و عادلانه و عقب نشینی به مرزهای بین المللی و اعزام تیم نظارت به مرزهای دو کشور مورد تاکید قرار گرفت . و می توان اذعان نمود که این قطعنامه تنها قطعنامه ای بود که می توانست حد اقل خواسته های ایران تامین کند و نسبت به سایر قطعنامه های صادر شده سازمان ملل منطقی تر جلوه نماید . ایران بدلیل برخی از ملاحظات سیاسی و نظامی ابتدا از پذیرش آن سر باز زد و پیش شرطهایی را برای پذیرش عنوان کردتبلیغات گسترده جهانی پیرامون قطعنامه 598، جهت تحت فشار قرار دادن ایران آعاز شد، هم زمان ایران با اعزام هیاتی، تحت عنوان گروه کار به نیویورک در خصوص مذاکرات فنی و کارشناسی، پیرامون آشنائی با طرح اجرایی دبیر کل سازمان ملل، تلویحاً موافقت خود را با پیش شرطهائی اعلام کرد. و این در شرایطی بود که عراق صریحاً طرح اجرایی دبیر کل را رد کرده بود ، در این رابطه یک کارشناس مرکز مطالعات استراتژیک در امریکا چنین گفته بود: دیپلماسی ایران در قالب طرح اجرایی دبیر کل می باید به عنوان پایه مناسبی در مذاکرات مربوط به پایان جنگ قرار یگیرد و سازمان ملل باید ، حق ایران به عنوان قربانی تجاوز را بپذیرد. قطعنامه نهم 19/2/67 پس از صدور قطعنامه هشتم (598). با ادامه جنگ و تمایل عراق به خاتمه جنگ در تاریخ 19/2/67قطعنامه نهم (612) شورای امنیت صادر شد که در آن کاربردسلاح های شیمیایی از سوی عراق مورد تائید قرار گرفت و اجرای فوری مفاد پروتکل ممنوعیت استفاده از گازهای شیمیایی و محکومیت کاربرد آن ها مورد توجه و تاکید قرار گرفته بود . که این وضعیت در حالی بود که تا کنون بارها و بارها در عملیاتهای مختلف ایران مورد حملات و بمبارانهای وحشتناک شیمیائی قرار گرفته بود و آثار زیانبار کاربرد این سلاح کشتار جمعی هنوز هم در ایران هر از چندی یکی را به کام مرگ می کشاند . وشهرحلبچه در مورخه 25/12/1366 مورد بمباران شیمیائی توسط رژیم عراق قرار گرفته شده بود پس این توهم بوجود آمد که شاید ایران نیز به توانائی کاربرد سلاح شیمیائی دسترسی پیدا نموده و اقدام عملی نماید . همانند جنگ شهرها . نفتکشها ! پس این قطعنامه با صورت باز دارندگی ایران از بکارگیری توانمیدیهای احتمالی اش صادر شد . و البته باید اعلام نمود که ایران بمباران شهر حلبچه را تهدیدی شیمیائی علیه شهرهای خود با تلقی نمود . قطعنامه ی دهم (620) در تاریخ 4/6/67 در اوایل سال 67 پس از نا امیدی سازمانهای جهانی از توقف پیشرفتهای ایران و نگرانی از شکست آمریکا در تئوری جنگ بدون برنده ایران و عراق ارتش آمریکا مستقر در خلیج فارس دست به تحرکات وسیعی علیه ایران زد که مهمترین آن ها در تیر ماه سال 67 بود،ناو وینسنس آمریکا به فرماندهی ویلیام راجرز در یک اقدام تامل بر انگیز و با اطلاع کامل از اینکه هواپیمای در حال پرواز . از نوع مسافربری بوده و مقصد و مبدا آن مشخص است با شلیک یک فروند موشک از خلیج فارس 290 مسافر ایرانی را که تمامی آنان غیر نظامی بودند به شهادت رساند . این تحرکات و نیز تحرکات ارتش عراق در جبهه جنوب،شرایط جدیدی را پیش آورد که بدنبال آن جمهوری اسلامی قطعنامه ی 598 را به رغم عدم تامین پیش شرطهای خود پذیرفت . بدنبال آن پس از اعلام آتش بس در تاریخ 4/6/67 و با فشار دیپلماسی جمهوری اسلامی ،قطعنامه ی دهم (620)شورای امنیت صادر شد که در آن نیز مجددا استفاده از سلاحهای شیمیایی محکوم شده و کاربرد این سلاح ها علیه ایران مورد تایید شورا قرار گرفته بود . عراق پس از برقراری آتش بس و عقب نشینی از خاک ایران ،مناطقی از مرز که وسعت آن به2500 کیلومتر مربع می رسید را تا استانه تجاوز به کویت در اختیار داشت .طی این مدت نه تنها سازمان ملل برای عقب راندن عراق از مناطق ایرانی تحت اشغال ارتش عراق اقدامی نکرد بلکه تا قبل از حمله عراق به کویت حاضر نشد تجاوز عراق به ایران را تایید کند .با حمله عراق به کویت در مرداد ماه 69 از |آنجا که این رژیم نمی خواست همزمان در دو جبهه درگیر باشد از مناطق اشغالی ایران خارج شد، اسیران ایرانی را آزاد کرد و پایبندی خود به قرار داد 1975 الجزایر را اعلام نمود . با نگاهی به 10 قطعنامه ی صادر شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد و بررسی حوادث قبل و بعد از صدور این قطعنامه ها مشخص می گردد که در هیچ کدام از این قطعنامه ها تمامی شرایط مدون صدور قطعنامه توسط این شورا لحاظ نشده و تمهیدات لازم برای اجرای کامل آنها اندیشیده نشده بود . از طرفی با توجه به شرایط زمانی صدور این قطعنامه ها ، همگی آنان در زمانی صادر می شد که ایران در عرصه نبرد پیشرفت هایی بدست می آورد یا موازنه به نفع ایران رقم می خورد . لذا صدور این قطعنامه ها در آن زمان ها نه تنها کمکی به ایران و خاتمه جنگ نمی کرد ، بلکه در جهت تضعیف طرف مظلوم جنگ و محدود کردن اقدامات دفاعی آن و حمایت و پشتیبانی تلویحی از متجاوز بوده است .
| |